जेठ १५ काठमाडौँ स्पेसएक्सको महत्वाकांक्षी र संसारकै शक्तिशाली रकेट स्टारसिपको नवौं परीक्षण उडान असफल भएको छ । जसले अन्तरिक्ष उद्योग र एलन मस्कको मंगल ग्रह बसोबासको सपनालाई गम्भीर धक्का पुर्याएको छ। प्रक्षेपणको करिब २० मिनेटपछि रकेटले नियन्त्रण गुमाउँदा पृथ्वीको वायुमण्डलमा अनियन्त्रित रूपमा प्रवेश गर्यो, जसको परिणामस्वरूप विनाशकारी विस्फोट भयो । यो असफलताको पछाडि प्राविधिक त्रुटि र प्रणालीगत समस्याहरू मुख्य कारण रहेको प्रारम्भिक अनुमान छ। यो घटनाले स्पेसएक्स र यसका संस्थापक एलन मस्कमाथि प्रश्नचिह्न खडा गरेको छ । किनकि स्टारसिपको बारम्बारको असफलताले उनको अन्तरिक्ष यात्रा र मंगल मिशनको योजनालाई जटिल बनाएको छ ।
स्टारसिप असफलताको प्राविधिक कारणहरू
स्पेसएक्सको स्टारसिप, जुन चन्द्रमा र मंगल मिशनका लागि डिजाइन गरिएको हो, यसअघि पनि पटक-पटक परीक्षणमा असफल भएको इतिहास बोकेको छ। नवौं परीक्षणको असफलताले रकेटको प्राविधिक जटिलताहरूलाई पुनः उजागर गरेको छ। विशेषज्ञहरूका अनुसार, यो असफलताका सम्भावित कारणहरू निम्न हुन सक्छन्:
१. नियन्त्रण प्रणालीमा खराबी : स्टारसिपको स्थिरता र दिशा नियन्त्रण गर्ने जाइरोस्कोपिक प्रणाली वा नेभिगेसन सिस्टममा त्रुटि भएको हुन सक्छ। प्रक्षेपणको २० मिनेटपछि रकेटले अचानक नियन्त्रण गुमाउनुले यो सम्भावनालाई बल पुर्याउँछ। यदि नेभिगेसन सिस्टमले गलत डेटा प्रोसेस गरेको वा गलत आदेश प्राप्त गरेको भए, रकेटको स्थिरता कायम राख्न असम्भव भएको हुन सक्छ ।
२. र्याप्टर इन्जिनको समस्या: स्टारसिपले प्रयोग गर्ने र्याप्टर इन्जिनहरू यसको शक्तिको मुख्य आधार हुन्। तर, यदि इन्जिनहरूमा इन्धन आपूर्ति, दहन प्रक्रिया, वा थ्रस्ट सन्तुलनमा कुनै खराबी आयो भने, रकेटले आफ्नो गति र दिशा कायम राख्न सक्दैन। प्रारम्भिक रिपोर्टहरूले इन्जिनको एकाइमा असमान्यता देखिएको संकेत गरेका छन्, जसले रकेटलाई अनियन्त्रित बनाएको हुन सक्छ।
३. सफ्टवेयर त्रुटि: आधुनिक रकेटहरू पूर्ण रूपमा स्वचालित सफ्टवेयरमा निर्भर हुन्छन् । स्टारसिपको उडान नियन्त्रण सफ्टवेयरमा बग वा अप्रत्यासित डेटा प्रोसेसिङले गलत आदेशहरू जारी भएको हुन सक्छ। यस्तो त्रुटिले रकेटको स्वचालित सुधार प्रणालीलाई निष्क्रिय बनाएको हुन सक्छ, जसले अनियन्त्रित पुन:प्रवेश निम्त्यायो।
४. संरचनात्मक कमजोरी: पृथ्वीको वायुमण्डलमा उच्च गतिमा पुन:प्रवेश गर्दा रकेटको बाहिरी संरचना र ताप अवरोधक (heat shield) मा अत्यधिक दबाब पर्छ। यदि स्टारसिपको डिजाइनमा कुनै कमजोरी थियो वा ताप अवरोधकले उच्च ताप र दबाब सहन सकेन भने, रकेटको संरचना भत्किएको हुन सक्छ। यस्तो कमजोरीले रकेटको स्थिरता र नियन्त्रणमा प्रत्यक्ष असर पुर्याउँछ।
५. सञ्चार विच्छेद: रकेट र ग्राउन्ड कन्ट्रोल स्टेसनबीचको सञ्चारमा अवरोधले रियल-टाइम सुधार र नियन्त्रण असम्भव भएको हुन सक्छ। यदि सिग्नल हानि वा डेटा ट्रान्समिसनमा समस्या आयो भने, रकेटले ग्राउन्ड टिमको निर्देशन प्राप्त गर्न सकेन, जसले अनियन्त्रित अवस्था निम्त्यायो।
एलन मस्कमाथि दबाब
यो असफलताले स्पेसएक्सका सीईओ एलन मस्कमाथि ठूलो दबाब सिर्जना गरेको छ। मस्कले स्टारसिपलाई मंगल ग्रहमा मानव बस्ती बसाउने आफ्नो दीर्घकालीन योजनाको केन्द्रबिन्दु बनाएका छन्। उनले बारम्बार स्टारसिपलाई “अन्तरिक्ष यात्राको भविष्य” भनेर प्रचार गरेका छन्, तर बारम्बारका असफलताहरूले उनको यो दावीमाथि प्रश्न उठाएको छ। मंगल मिशनको लागि स्टारसिपको सफलता अत्यावश्यक छ, किनकि यो रकेटले ठूलो मात्रामा कार्गो र मानवलाई मंगलसम्म पुर्याउने लक्ष्य राख्छ।
मस्कको नेतृत्व शैली र उनको महत्वाकांक्षी समयसीमाहरूले पनि विवाद निम्त्याएको छ। उनले प्रायः असम्भव जस्ता देखिने लक्ष्यहरू घोषणा गर्छन्, जस्तै सन् २०३० सम्म मंगलमा मानव पठाउने। तर, स्टारसिपको हालको प्रगति र बारम्बारका असफलताहरूले यो लक्ष्यलाई सङ्कटमा पारेको छ। अन्तरिक्ष उद्योगका विश्लेषकहरूले मस्कको “जल्दबाजी” र “अति महत्वाकांक्षा” लाई असफलताको एक कारण मानेका छन्। उनीहरूका अनुसार, रकेट डिजाइन र परीक्षण प्रक्रियामा थप समय र सावधानी आवश्यक छ ।
स्पेसएक्सको रणनीति र भविष्य
स्पेसएक्सले यस्ता असफलताहरूलाई “सिकाइको अवसर” को रूपमा लिने गरेको इतिहास छ। कम्पनीले प्रत्येक असफल परीक्षणपछि विस्तृत विश्लेषण गरी डिजाइन र प्रणालीमा सुधार गर्ने प्रयास गर्छ। स्टारसिपको नवौं परीक्षणको असफलतापछि पनि स्पेसएक्सले तत्कालै नयाँ डेटा संकलन र विश्लेषण शुरू गरेको छ। कम्पनीले यो घटनाबारे आधिकारिक बयान जारी गर्ने अपेक्षा गरिएको छ, जसमा असफलताको कारण र आगामी सुधार योजनाहरू समावेश हुनेछन् । यद्यपि, यो असफलताले स्पेसएक्सको विश्वसनीयतामाथि प्रश्न उठाएको छ। नासा, जसले आफ्नो आर्टेमिस मिशनका लागि स्टारसिपलाई चन्द्रमा ल्यान्डरको रूपमा छनोट गरेको छ, यो घटनापछि थप सतर्क हुन सक्छ। साथै, लगानीकर्ता र अन्तरिक्ष उद्योगका हितधारकहरूले पनि स्पेसएक्सको प्रगतिमा नजिकबाट नजर राखिरहेका छन् ।
मंगल सपनामा चुनौती
एलन मस्कको मंगल ग्रहमा मानव बस्ती बसाउने सपना स्टारसिपको सफलतामा निर्भर छ। यो रकेटले सस्तो र पुन:प्रयोग गर्न सकिने अन्तरिक्ष यातायातको सम्भावना बोकेको छ, जुन मंगल मिशनका लागि अनिवार्य छ। तर, बारम्बारका असफलताहरूले यो लक्ष्यलाई टाढा धकेलिरहेको छ। मस्कले दावी गरेका छन् कि स्टारसिपले सन् २०२६ सम्म मंगलमा पहिलो मानवरहित मिशन सञ्चालन गर्नेछ, तर हालको अवस्थाले यो समयसीमा अव्यावहारिक देखिन्छ ।
विश्वव्यापी प्रभाव
स्टारसिपको असफलताले अन्तरिक्ष उद्योगमा व्यापक प्रभाव पार्ने सम्भावना छ। स्पेसएक्सले निजी अन्तरिक्ष कम्पनीहरूको नेतृत्व गरिरहेको छ, र यसको प्रगति वा असफलताले अन्य कम्पनीहरूको रणनीतिलाई पनि प्रभावित गर्छ। साथै, यो घटनाले अन्तरिक्ष यात्राको जोखिम र जटिलताहरूलाई पुनः उजागर गरेको छ। स्टारसिपको सफलता वा असफलताले नासा, युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सी, र चिनियाँ अन्तरिक्ष कार्यक्रम जस्ता संस्थाहरूको भविष्यका योजनाहरूलाई पनि प्रभाव पार्नेछ।
निष्कर्ष
स्पेसएक्सको स्टारसिपको नवौं परीक्षणको असफलताले एलन मस्क र उनको टिमलाई गम्भीर चुनौती थपेको छ। प्राविधिक त्रुटिहरू, विशेष रूपमा नियन्त्रण प्रणाली, इन्जिन, र संरचनात्मक डिजाइनमा देखिएका समस्याहरूले रकेटको विश्वसनीयतामाथि प्रश्न उठाएको छ। मस्कको मंगल ग्रहको सपना र स्पेसएक्सको भविष्य स्टारसिपको सफलतामा निर्भर छ, र यो असफलताले ती योजनाहरूलाई जटिल बनाएको छ। यद्यपि, स्पेसएक्सको इतिहासले देखाउँछ कि कम्पनी असफलताबाट सिकेर अगाडि बढ्न सक्षम छ। अब सबैको नजर स्पेसएक्सको आगामी कदम र स्टारसिपको दशौं परीक्षणमा हुनेछ ।
