रुकुमको लुकुमदेखि घोराहीसम्म भूमेको गुञ्जन: मगर जातिको अनन्त सांस्कृतिक यात्रा
नेपालको मध्यपश्चिम पहाडी क्षेत्रका मगर समुदायको मौलिक तथा ऐतिहासिक पर्व भूमे अर्थात् भूम्या पर्व यतिबेला रुकुम (पूर्वी भाग) को लुकुम, पुथालगायतका मूल थातथलोदेखि दाङको घोराही उपमहानगरपालिकासम्म भव्यताका साथ मनाइँदैछ। असार १ गतेबाट सुरु भएको यो पर्वले परम्परागत भूमिको पूजा, वीरताको नाच र सामुदायिक एकताको सन्देश प्रवाह गर्दै मगर जातिको समृद्ध सांस्कृतिक यात्रालाई निरन्तरता दिएको छ।
भूमे: भूमिपुत्रहरूको जीवन र आस्थाको पर्व
भूमे पर्व मगर समुदायका लागि पृथ्वी र प्रकृतिको उपासना गर्ने महान् चाड हो। परापूर्वकालदेखि नै भूमि देवतालाई प्रसन्न पार्दै प्राकृतिक प्रकोप, दैवी विपत्ति र रोगव्याधिबाट बच्न सकिने गहिरो आस्था यस पर्वसँग जोडिएको छ। विशेषगरी, साविक राप्ती अञ्चलका रोल्पा, रुकुम, प्युठान, सल्यान, दाङ तथा धवलागिरि अञ्चलका बागलुङ, म्याग्दी लगायतका जिल्लाहरूमा यो पर्वलाई विशेष महत्वका साथ मनाउने गरिन्छ।
रुकुम (पूर्वी भाग) को लुकुम र पुथा क्षेत्र भूमे पर्वको उद्गमस्थल र यसको मौलिकताको धरोहर मानिन्छ। यी क्षेत्रमा असार १ गतेबाट सुरु हुने भूमे पर्वको तयारी एक महिनाअगाडिदेखि नै हुने चलन छ। गाउँका झाँक्री वा पुजारीहरूले विशेष विधिपूर्वक भूमि देवताको पूजा गर्छन्। जेठ महिनाको अन्त्यतिर युवाहरूले बाजागाजाका साथ ‘निसान लगाउने’ र उच्च हिमाली भेगमा पाइने बुकीको रंगीबिरंगी फूल टिप्न ‘नोगो जाने’ (बुकीतिर जाने) परम्परा अझै पनि जीवित छ। राति गोठमा बास बस्ने, आगो ताप्दै ‘यानीमाया’ गीत गाउने र युवायुवतीबीच सम्बन्ध गाँसिनेसम्मका अनेक रोचक परम्पराहरू यहाँका भूमे पर्वका विशेषता हुन्।
भूमेको मुख्य रौनक:
२२ चालको मौलिक नाच
पूजापाठ सकिएपछि सुरु हुने ‘भूमे नाच’ यस पर्वको मुख्य आकर्षण हो। मगर समुदायका युवा-युवतीहरू विशेष परम्परागत पोसाकमा सजिएर, मादल र झ्यालीको तालमा घन्टौं नाच्छन्। रुकुमका लुकुम, पुथा, तकसेरा लगायतका क्षेत्रमा ‘२२ चालको भूमे नाच’ प्रदर्शन गरिन्छ, जसले मगर संस्कृतिको वीरता, सौन्दर्य र सामूहिकतालाई झल्काउँछ। विभिन्न चालहरूमा यो नाच नाचिन्छ। हरेक गाउँ र स्थानअनुसार नाचको शैली र बाजाको तालमा केही फरकपन पाइन्छ, जसले पर्वको क्षेत्रीय विविधतालाई दर्शाउँछ।
भूमे पर्वमा भूमि देवतालाई मार (भेंडा, बोका, कुखुरा, सुँगुर) को बलि दिइन्छ। बलि दिएको मारको मासुलाई सामूहिक रूपमा पकाएर खाने चलन छ जसले सामुदायिक भाइचारालाई अझ बलियो बनाउँछ।
घोराहीमा विस्तारित भूमेको रौनक:
शहरीकरणसँगै परम्पराको जगेर्ना
रोल्पा, रुकुम, प्युठान लगायतका अठार मगरात क्षेत्रबाट बसाइँ सरेर दाङको घोराहीमा बसोबास गर्ने मगर समुदायको संख्या उल्लेख्य रहेकाले यहाँ पनि भूमे पर्वको रौनक बढ्दो क्रममा छ। घोराहीका मगर समुदायका लागि यो पर्व आफ्नो मूल थलोको पहिचान र परम्पराको जगेर्ना गर्ने सशक्त माध्यम बनेको छ।
घोराहीमा रहेका विभिन्न मगर संघसंस्थाहरूको सक्रियतामा पर्वलाई व्यवस्थित र भव्य बनाइन्छ। यहाँका विभिन्न टोल र बस्तीहरूमा मगर समुदायका मानिसहरू भेला भई सामूहिक रूपमा भूमे मनाउँछन्। घोराही शहरी क्षेत्र भएकाले बुकी फूल टिप्न हिमाली क्षेत्रमा ‘नोगो जाने’ चलन नभए पनि, पर्वको मूल भावनालाई कायम राख्न प्रतीकात्मक रूपमा बुकी फूलको प्रयोग गरिन्छ वा नजिकका पहाडी भेगबाट फूल ल्याइन्छ।
लुम्बिनी प्रदेश सरकारले भूमे पर्वका अवसरमा दाङ, रोल्पा, रुकुमपूर्व र प्युठान जिल्लाका सम्बन्धित समुदायका लागि सार्वजनिक बिदा घोषणा गरेपछि घोराहीमा पनि पर्वको महत्व अझ बढेको छ। स्थानीय मगर समुदाय, गैर-मगर समुदाय र बाहिरी पर्यटकहरूको समेत भूमे नाच अवलोकनमा सहभागिता बढ्दो छ, जसले यस पर्वलाई सामुदायिक जमघट र पर्यटन प्रवर्द्धनको केन्द्र बनाउँदै लगेको छ।
भूमे पर्व रुकुमको लुकुम र पुथाका पहाडी भेगदेखि दाङको घोराहीसम्म फैलँदै, मगर समुदायलाई आफ्नो जरासँग जोड्न र नयाँ पुस्तामा समृद्ध संस्कृति हस्तान्तरण गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ। यो पर्वले परिवर्तनशील समयसँगै परम्परालाई कसरी जगेर्ना गर्न सकिन्छ भन्ने एक जीवन्त उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ।